آرا و تصمیماتی که مراجع قضایی صادر می‌کنند، به دو نوع تقسیم می‌شود: حکم و قرار. قرار‌ها نیز دو نوع هستند؛ برخی از آن‌ها قاطع دعوا بوده و برخی دیگر مقدماتی هستند. قرار سقوط دعوا یکی از قرار‌های قاطع دعواست که در این نوشتار به معرفی آن خواهیم پرداخت.
همه شهروندان حق مراجعه به دادگاه برای درخواست رسیدگی به اختلاف موردنظر خود را دارا هستند. این حق در اصل ۳۴ قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است و نیز ذکرشده که هیچ‌کس نمی تواند این حق را از شهروندان سلب کند. زمانی که دادخواستی به دادگاه تقدیم می شود، مدیر دفتر دادگاه بررسی‌های لازم را انجام داده و سپس آن را در اختیار قضات قرار می دهد. قاضی دادگاه با درنظرگرفتن مفاد پرونده، انجام تحقیقات و… رأی خود را در دو قالب «حکم» یا «قرار» صادر می‌کند.
حکم: در مواردی صادر می شود که قاضی دادگاه در رأی خود در مورد حق یا بی‌حقی طرفین نظر می‌دهد (در ماهیت دعوا) و پس از صدور رأی، رسیدگی به پرونده در این دادگاه پایان می پذیرد. (قاطع دعوا)
قرار: به دو دسته تقسیم می شود؛ قرار قاطع دعوا و قرار‌های اِعدادی (تمهیدی یا مقدماتی)
الف. قرار قاطع دعوا: مختص مواردی است که قاضی بدون این‌که در این مورد که کدام یک از طرفین دعوا حق دارند، به دلیل وجود شرایطی ادامه رسیدگی به پرونده را ممکن نمی داند. به‌عنوان نمونه، قرار سقوط دعوا از چنین قرار‌هایی می‌باشد.
ب. قرار اِعدادی: این قرار برای آسان کردن ادامه رسیدگی است و به ادامه‌ی رسیدگی کمک می‌کند. مثلاً قرار کارشناسی برای تعیین جعلی بودن امضا یا گرفتن نظر پزشکی قانونی.
موارد صدور قرار سقوط دعوا
قرار سقوط دعوا در موارد زیر صادر می شود:
۱. مواردی که حق اصلیِ مطرح‌شده در پرونده ارادی یا غیرارادی از بین رفته باشد.
زوال ارادی: به این معنا است که طرفین خودشان از حق‌شان صرف‌نظر یا گذشت می کنند. مثلاً طلبکار طلب خود را می‌بخشد یا با هم مصالحه می کنند.
زوال غیرارادی: مثلاً فوت طرفین در دعاوی که مربوط به شخصیت طرفین است (مانند ازدواج و طلاق) مانع رسیدگی خواهد بود. البته در دعاوی مربوط به قرارداد‌ها یا چک فوت طرفین مانع رسیدگی نیست بلکه وراث جایگزین فرد فوت‌شده می شوند.
۲- صرف‌نظر کردن از دعوا (ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی)
فرض کنید شخصی علیه شخص دیگری در دادگاه دعوایی را مطرح کرده است. پس از طرح دعوا به دلیل احتمال شکست یا دلایل دیگر از ادامه رسیدگی پشیمان شده و نمی خواهد دعوا ادامه پیدا کند. در صورتی که طرف دیگر در دادگاه (به این دلیل که از رأی دادگاه به نفع خود اطمینان ندارد) رضایت خود را با پایان رسیدگی اعلام کند، قرار رد دعوا صادر می شود و دعوا فیصله می یابد، اما اگر طرف دیگر که مخاطب دعوا بوده است به دلیل احتمال پیروزی تمایل داشته باشد که دعوا ادامه پیدا کند و حکم به محکومیت طرف دیگر صادر شود، راه دیگری برای فردی که دعوا را به دادگاه برده است برای پایان‌دادن به رسیدگی وجود دارد که عبارت است از صرف‌نظر کلی از دعوا. پس از این‌که شخص از دعوای خود به‌طور کلی صرف‌نظر می کند، حق اصلی فرد از بین می رود و قرار سقوط دعوا صادر می‌شود.
آثار قرار سقوط دعوا
۱. قرار سقوط دعوا مانند اسناد رسمی دارای قدرت اثباتی است.
۲. بعد از صدور قرار سقوط دعوا اگر طرفین به آن اعتراضی داشته باشند، می‌توانند در دادگاه بالاتر درخواست تجدیدنظر را مطرح نمایند.
۳. اگر اعتراضی به این قرار صورت نگیرد یا اعتراض شود و در مراجع بالاتر رأی دادگاه اولی تأیید شود، قرار قطعیت پیدا می‌کند و به دلیل ازبین‌رفتن حق اصلی امکان طرح دعوای مجدد وجود نخواهد داشت.