قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به‌موجب آن کارگر در قبال دریافت حقوق، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر‌موقت برای کارفرما انجام می‌دهد؛ اما این قرارداد باید چگونه تنظیم شود و چه نکاتی در آن لحاظ شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما چه مرجعی صالح به رسیدگی است و نقش سندیکا‌های کارگری در تضمین حقوق کارگران چیست؟
در قرارداد‌های کاری باید شرایطی لحاظ شود که حقوق کارگران تضمین شود. کارگران عزیز باید در زمان عقد قرارداد دقت داشته باشند و اگر خودشان قدرت تشخیص کافی ندارند، حداقل از کارشناسان و کسانی که از تخصص لازم برخوردارند؛ کمک بگیرند. عدم تنظیم قرارداد به نحو صحیح، باعث تضییع حقوق کارگران می‌شود و در این رابطه طی سال‌های اخیر با موارد بسیاری برخورد داشته‌ایم.
اولین نکته در قرارداد کار کتبی یا شفاهی بودن آن است و توصیه این است که حتماً قرارداد‌های کارگران ولو کوتاه‌مدت، به‌صورت کتبی باشد. در ماده ۷ قانون کار این مسئله را پیش‌بینی کرده است که قرارداد‌های کار می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد.
هرکدام از اصناف اتحادیه‌ای مستقل دارند. مثل اتحادیه خیاطان، نانوایان، فرش و طلا و جواهر که به‌طور جداگانه از افراد تحت پوشش خود حمایت می‌کنند. ازجمله وظایف مشترکی که می‌توان در تمامی این اتحادیه‌ها پیش‌بینی کرد
در قرارداد کاری باید عنوان مناسب تعیین شود و عبارات آن صریح و واضح باشد. از هرگونه ابهام و عبارات مبهم خودداری شود و اگر بعضی از اصطلاحات فنی در قرارداد‌های کار پیش‌بینی‌شده، در خود قرارداد نیز این نکات تعریف شود و طرفین قرارداد اعم از کارفرما و کارگر مشخص گردد.
همچنین موضوع قرارداد اعم از مالی یا عملی که طرفین قرارداد تعهد به تسلیم یا انجام آن می‌کنند؛ باید مشخص شود. مدت و مبلغ قرارداد باید تعیین شود و شرایط هر یک از طرفین ذکر گردد. تعهدات کارگر و کارفرما و تضمین‌هایی که لازم است هر یک از طرفین بدهند هم آورده شود. گاهی اوقات کارگر برای تضمین انجام تعهد خود باید سفته یا چک بدهد که در این موارد لازم است به‌صورت شفاف و صریح در قرارداد لحاظ گردد.
تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین قرارداد، از دیگر نکات حائز اهمیت است که ممکن است شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی هیئت‌های داوری، هیئت تشخیص حل اختلاف کاری یا هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد.
علاوه بر این، خاتمه مدت قرارداد و همچنین تعداد صفحات در قرارداد باید ذکر شود. در قرارداد‌های چندصفحه‌ای طرفین باید زیر هر یک از صفحات را امضاء کنند. معمولاً قرارداد‌ها در چهار نسخه تنظیم می‌شود که لازم است کارگر هم حتماً یک نسخه را دریافت کند. ضمائم و پیوست‌ها نیز باید در قرارداد قید شود.
بر اساس ماده ۱۰ قانون کار؛ قرارداد کار علاوه بر مشخصات دقیق طرفین، باید حاوی موارد ذیل باشد:
الف – نوع کار یا حرفه یا وظیفه‌ای که کارگر باید به آن اشتغال یابد
ب – حقوق یا مزد مبنا و پیوست‌های آن
ج – ساعات کار، تعطیلات و مرخصی‌ها
د – محل انجام کار
ه – تاریخ انعقاد قرارداد
و – مدت قرارداد، چنانچه کار برای مدت معین باشد
ز – موارد دیگری که عرف و عادت شغل یا محل، ایجاب نماید.
تبصره – در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد قرارداد در چهار نسخه تنظیم می‌گردد که یک نسخه از آن به اداره کار محل و یک نسخه نزد کارگر و یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می‌گیرد.
برگه‌های سفید امضاء
کارگران عزیز از سفید امضاء قرارداد‌ها خودداری کنند. چون در بسیاری از قرارداد‌هایی که بین طرفین تنظیم می‌شود کارفرما‌ها از کارگران برگه‌هایی به‌صورت سفید امضاء می‌گیرند و بعدازاینکه قرارداد خاتمه پیدا کرد در متن آن اضافه می‌کنند که مثلاً کارگر سنوات، عیدی و کلیه حقوق و مزایای خود را دریافت کرده و هیچ‌گونه حق‌وحقوقی ندارد. در این‌گونه موارد بعداً کارگر ادعا می‌کند که من هیچ‌یک از موارد قیدشده را دریافت نکرده‌ام؛ بلکه برگه سفید، امضاء کرده بودم. این مسئله ازجمله مواردی است که باید کارگران آن را رعایت کنند تا به مشکلی برخورد نکنند.
اگر مرجع حل اختلاف ذکر نشده باشد
در این‌گونه موارد هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف وزارت کار در مرکز هر شهرستان و استان مستقر هستند که می‌توانند با مراجعه به آنجا شکایت خود را مطرح کنند.
نقش انجمن‌ها و سندیکا‌های کارگری و کارفرمایی
اتحادیه‌های کارگری یا همان سندیکا‌ها در حقیقت njoهایی هستند که وظیفه حمایت از کارگران را دارند.
هرکدام از اصناف اتحادیه‌ای مستقل دارند. مثل اتحادیه خیاطان، نانوایان، فرش و طلا و جواهر که به‌طور جداگانه از افراد تحت پوشش خود حمایت می‌کنند. ازجمله وظایف مشترکی که می‌توان در تمامی این اتحادیه‌ها پیش‌بینی کرد عبارت‌اند از:
۱-ایجاد امکان برخورداری فرد از شرایط مناسب کاری و ایجاد محیط فیزیکی بهتر برای کارگران.
۲-تلاش برای ایجاد اشتغال کامل.
۳-افزایش بهره‌وری کار
۴-تأمین امنیت شغلی
۵-نظارت و برنامه‌ریزی صنعتی
۶-کوشش در توزیع منصفانه درآمد ملی
۷-عقد پیمان‌های دسته‌جمعی به نمایندگی از کارگران
۸-حل اختلاف و دعاوی مربوط به کار؛ زیرا در هیئت‌های تشخیص حل اختلاف علاوه بر نماینده کارفرما، نماینده کارگر هم باید حضور داشته باشد.
۹-بهبود تأمین اجتماعی و بیمه بیکاری
۱۰-دفاع از حقوق اعضا در مقابل قدرت‌ها و سایر دستگاه‌ها؛ چون ممکن است کارگران مورد شکایت قرار بگیرند.
۱۱-مراقبت از اجرای قوانین و مقررات مربوط به کار. مثلاً برای برقراری حداقل دستمزد کارگران معمولاً نماینده کارگران در انجمن‌ها و سندیکا‌ها حضور دارند و از حقوق کارگران دفاع می‌کنند.
۱۲-ایجاد تعهد و مسئولیت کارگران نسبت به جامعه.