جرم و مجازات دو مفهوم وابسته به هم هستند؛ یعنی هر جا سخن از جرم باشد، صحبت از مجازات نیز به میان می‌آید زیرا مجازات واکنشی است که قانون برای رفتار مجرمانه در نظر گرفته است.
مجازات بر اساس ضوابط مختلف، تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارد. بر اساس یک تقسیم‌بندی، مجازات به سه نوع اصلی، تکمیلی و تبعی تقسیم می‌شودد.
مجازات تکمیلی یا تتمیمی مجازاتی است که دادگاه می‌تواند علاوه بر مجازات اصلی و برای تکمیل آن تعیین کند.
در خصوص مجازات تکمیلی چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد:
نخست آن که تا قبل از این در تمامی موارد امکان صدور حکم به مجازات تکمیلی وجود نداشت و دادگاه فقط در مواردی که قانونگذار در ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ اجازه داده بود (یعنی در جرایم مستوجب حد، قصاص یا تعزیر درجه 6 تا درجه یک)، می‌توانست از این نوع مجازات استفاده کند.
در سال ۱۳۹۹ به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این ماده قانونی اصلاح شد و مطابق این اصلاحیه، دادگاه می‌تواند فردی را که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم کرده است، به یک یا چند مجازات تکمیلی نیز محکوم کند.
در واقع، تا قبل از این فقط در جرایم مستوجب مجازات‌های تعزیری درجه یک تا 6 امکان تعیین مجازات تکمیلی وجود داشت، اما در حال حاضر در تمامیِ مجازات‌های تعزیری امکان تعیین مجازات تکمیلی وجود دارد.
دوم آن که صدور حکم در خصوص مجازات تکمیلی، برای دادگاه الزامی نیست. بلکه این امر در اختیار قاضی دادگاه است که می‌تواند در صورتی که مصلحت بداند، در کنار مجازات اصلی، حکم به مجازات تکمیلی نیز صادر کند.
سوم آن که مدت مجازات تکمیلی طبق قانون حداکثر دو سال است.
اقسام مجازات‌های تکمیلی
مجازات‌هایی که قاضی صادرکننده حکم می‌تواند در ضمن حکم به مجازات اصلی، مجرم را به یک یا چند مورد از آنها محکوم کند، شامل اقامت اجباری در محل معین، منع از اقامت در محل یا محل‌های معین، منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین، انفصال از خدمات دولتی و عمومی، منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری، منع از داشتن دسته‌چک یا صدور اسناد تجاری، منع از حمل سلاح، منع از خروج اتباع ایران از کشور، اخراج بیگانگان از کشور، الزام به خدمات عمومی، منع از عضویت در احزاب، گروه‌ها و دسته‌جات سیاسی یا اجتماعی، توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا مؤسسه دخیل در ارتکاب جرم، الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین، الزام به تحصیل و انتشار حکم محکومیت قطعی است.
در اینجا این پرسش مطرح میشود که در کدام یک از محکومیت‌‌ها، قاضی می‌تواند حکم به مجازات تکمیلی صادر کند؟
در پاسخ باید گفت براساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب سال ۱۳۹۹، در حال حاضر، قاضی می‌تواند در تمامی پرونده‌ها مجرم را به یک یا چند مجازات از مجازات‌های تکمیلی محکوم کند.