هزینه دادرسی در دعاوی مختلف مالی و غیرمالی متفاوت است. در همین راستا موارد معافیت از پرداخت هزینه دادرسی نیز حائز اهمیت است. در ادامه موارد معافیت مورد بررسی قرار خواهد گرفت. با ما همراه باشید.
با توجه به ماده ۵۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی که به ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمد‌های دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب ۱۳۷۳ و اصلاحات بعدی آن ارجاع شده است، نحوه محاسبه هزینه دادرسی، در انواع دعاوی و درخواست‌ها و مراجع مختلف حسب قانون مزبور با اعمال اصلاحات قانون بودجه ۱۳۹۶ صورت می‌گیرد که در دعاوی مالی و غیرمالی متفاوت است.
برخی از نهاد‌ها بنا بر مصالحی از پرداخت هزینه دادرسی معاف شده‌اند که عبارتند از: بقاع متبرکه خاص، هلال احمر، دعاوی مربوط به اراضی شهری و توسعه مسکن که در ماده ۱۰ قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب ۱۳۸۷ آمده است. در این ارتباط باید توجه شود فقط پرونده‌های مربوط به قوانین اشاره شده مطروحه، از جانب وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان‌ها و ادارات تابعه آن در هر یک از مراحل دادرسی (بدوی، تجدیدنظر و …) معاف است؛ اما سایر پرونده‌های قضایی مراجع مزبور چنین معافیتی ندارد. به عنوان مثال اگر وزارت مسکن و شهرسازی در رابطه با قرارداد نگهداری تأسیسات مجموعه خود با شرکت خدماتی اختلافی داشته باشد، مشمول معافیت قانونی مزبور نخواهد بود.
مورد بعدی صندوق تأمین خسارات بدنی است. در ماده ۲۱ قانون بیمه اجباری خسارات وارده به اشخاص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب ۱۳۹۵ صندوقی به نام صندوق خسارت‌های بدنی وجود دارد که وظیفه‌اش اینست که اگر به‌عنوان مثال جسد فردی یا مصدومی در خیابان رها شده باشد و مشخص باشد، صدمه یا فوت ناشی از تصادفات رانندگی است و راننده شناسایی نشود، این صندوق تمام خسارت‌ها و دیه مصدوم یا متوفی را پرداخت می‌کند و وقتی این صندوق خسارات را داد، جانشین فرد خسارت‌دیده می‌شود و در جهت شناسایی فرد مقصر پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهد، تا اگر مقصر را پیدا کرد خسارت‌ها را از او بگیرد؛ لذا قانونگذار طرح دعاوی از طرف این صندوق را از پرداخت هزینه‌های دادرسی و اوراق و حق‌الاجرا معاف کرده است. این مورد در تبصره ۴ ماده ۲۴ قانون مزبور درج شده است.
معافیت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) و دعاوی مربوط به منابع و اراضی ملی از دیگر موارد معافیت‌هاست. دادستان در طرح دادخواست ضرر و زیان ناشی از جرم، راساً جبران آن را بدون پرداخت هزینه دادرسی درخواست می‌نماید.
اشخاصی هم که تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی هستند به‌موجب تبصره ماده ۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، از پرداخت هزینه دادرسی معافند. همین حکم به موجب قانون الحاق یک تبصره به ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۹۴ به سایر دعاوی این اشخاص، یعنی اشخاص تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و تحت پوشش بهزیستی تسری پیدا کرده است.
رسیدگی شورای حل اختلاف به دعاوی مشمول ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف که تراضی دو طرف برای صلح و سازش در کلیه امور مدنی و حقوقی، کلیه جرایم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرایم غیرقابل گذشت است که نیازی به پرداخت هزینه‌دادرسی ندارد.
درخواست مطالبه خسارت موضوع ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی که به موجب همین ماده، از پرداخت هزینه دادرسی معاف است. این ماده مقرر می‌دارد: در صورتی که قرار تأمین اجرا شود و خواهان به موجب رأی قطعی محکوم به بطلان دعوا شود و یا حقی برای او به اثبات نرسد، خوانده حق دارد ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ حکم قطعی، خسارتی را که از قرار تأمین به او وارد شده است، با تسلیم دلایل به دادگاه صادرکننده قرار، مطالبه کند. مطالبه خسارت در این مورد بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی صورت می‌گیرد. مفاد تقاضا به طرف ابلاغ می شود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ با دلایل آن را عنوان نماید. دادگاه در وقت فوق العاده به دلایل طرفین رسیدگی و رأی مقتضی صادر می‌نماید. این رأی قطعی است. درصورتی‌که خوانده در مهلت مقرر مطالبه خسارت ننماید وجهی که بابت خسارت احتمالی سپرده شده به درخواست خواهان به او مسترد می‌شود.
در سایر موارد مثل دعاوی دولت به هیچ وجه معافیتی وجود ندارد، مگر موارد اعسار.