مالیات از مهم‌ترین منابع تأمین بودجه‌ی کشور بوده و مبلغی است که به صورت رایگان و بلاعوض و هم‌چنین به صورت الزامی توسط شهروندان پرداخت می‌شود اما در برخی موارد شهروندان به جای پرداخت مالیات، از آن فرار می‌کنند. با توجه به اهمیت پرداخت مالیات، قانون‌گذار نیز برای فرار مالیاتی مجازات تعیین کرده است.
مالیات مبلغی است که به صورت رایگان و بلاعوض و هم‌چنین به صورت الزامی توسط شهروندان یک جامعه بطور مستقیم یا غیرمستقیم پرداخت می‌شود. مالیات‌ها از مهم‌ترین منابع تأمین بودجه‌ی کشور می‌باشند و در برخی موارد شهروندان به جای پرداخت مالیات، از آن فرار می‌کنند. با توجه به اهمیت پرداخت مالیات، فرار مالیاتی می‌تواند موجب کاهش درآمد مالیاتی دولت و هم‌چنین اختلال در بودجه‌ی سالانه شود. از این رو، قانون‌گذار فرار مالیاتی را از طریق جرم‌انگاری، ممنوع اعلام نموده و برای آن مجازات در نظر گرفته است. در این نوشتار به بررسی فرار مالیاتی و هم‌چنین عواقب قانونی آن خواهیم پرداخت.
فرار مالیاتی به چه معنا است؟
منظور از فرار مالیاتی هرگونه تلاش غیرقانونی برای پرداخت نکردن مالیات می‌باشد. فرار مالیاتی ممکن است به روش‌های گوناگونی صورت بگیرد اما در همه‌ی این روش‌ها فرد تلاش می‌کند که مالیات خود را به صورت کامل پرداخت نکرده یا اینکه آن را به صورت ناقص پرداخت کند. نوع رفتار فرد در جرم فرار مالیاتی می‌تواند مختلف باشد. مطابق قانون اگر فرد با قصد فرار از پرداخت مالیات و با آگاهی، مرتکب رفتارهای زیر شود، جرم فرار مالیاتی تحقق پیدا می‌کند:
الف. اگر به ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل می‌باشد و بر خلاف حقیقت تنظیم شده است، استناد نماید.
ب. اگر برای سه سال متوالی(پشت سر هم) اظهارنامه‌ی مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان ارائه نکند.
پ. در صورتی که فعالیت اقتصادی و درآمد خود را مخفی نماید.
ت. اگر مانع از آن شود که مأموران مالیاتی که به عنوان بازرس مالیاتی مکلف به انجام این امور هستند، به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود او یا اشخاص ثالث دسترسی داشته باشند.
ث. اگر مأمور وصول یا کسر مالیات پرداخت‌کنندگان دیگر باشد و این وظیفه را در مواعد مقرر قانونی انجام ندهد.
ج. اگر معاملات و قراردادهای خود را به نام دیگران تنظیم کند یا معاملات و قراردادهای اشخاصی که موظف به پرداخت مالیات هستند را برخلاف واقع به نام خود تنظیم نماید.
چ. اگر از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای فرار مالیاتی استفاده نماید.
ح. اگر فعالیت‌های خود را طوری قلمداد نماید که گویا مشمول معافیت مالیاتی بوده‌است.
مجازات‌های مقرر برای جرم فرار مالیاتی
در فرار مالیاتی نوع مجازاتی که قانون‌گذار برای اشخاص عادی در نظر گرفته، متفاوت از مجازاتی است که برای شرکت‌ها یا مؤسسات پیش‌بینی نموده است. این مجازات‌ها به شرح ذیل است:
الف. مجازات اشخاص عادی که مالیات خود را پرداخت نمی‌کنند.
۱. حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا ۸ میلیون، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها.
۲. پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی.
۳. جبران ضرر و زیان وارده به دولت.
ب. مجازات شرکت‌ها و مؤسساتی که مرتکب جرم فرار مالیاتی شوند.
۱. ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال.
۲. ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری.
در حالتی که شرکت‌ها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی می‌زنند، یک شخص که می‌تواند سمت مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری داشته باشد در عمل این کار را انجام می‌دهد. در این حالت علاوه بر این که شرکت یا مؤسسه‌ی مزبور به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای این شخص نیز به صورت جداگانه مجازات تعیین می‌شود.
پ. برخی از اشخاص که موظف به گزارش دادن فرار مالیاتی هستند اما این کار را انجام نمی‌دهند
نکته‌ی قابل توجه آن است که در برخی موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم است. طبق قانون اگر حسابرسان، حسابداران، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند اما آن را گزارش نکنند به تحمل ۶ ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای‌نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد. اشخاص عادی هم می‌توانند در صورت مواجه شدن با فرار مالیاتی آن را گزارش نمایند اما گزارش نکردن آن‌ها جرم نمی‌باشد.